Wednesday, February 20, 2013

Ինչպե՞ս մատուցել քրիստոնեությունը


   Քրիստոնեությունը գրավեց աշխարհը քարոզչության կամ պարզ ասած՝ խոսքի միջոցով, և այս խոսքն այնքան ուժ էր պարունակում իր մեջ, որ նրա դեմ պապանձվում էին աշխարհի իմաստունները և հզորները, հասարակ մարդիկ և մեծատոհմիկները: Սակայն, մեր օրերում ես հաճախ տեսնում եմ, որ քրիստոնեության թերի, սխալ (երբեմն անգամ ապաշնորհ) մատուցման պատճառով մարդիկ արհամարհում են քրիստոնեությունը և նետում են այն թիկունքի ետևը:
   Առաջին հերթին հոգևորականը, բայց նաև յուրաքանչյուր քրիստոնյա պետք է կարողանա մատչելի և ընկալելի կերպով բացատրել իր հավատի էությունը դիմացինին, որպեսզի անցկացնելով իր բանականության ոսպնյակի միջով մարդը կարողանա հստակ որոշել՝ քրիստոնեությունը տեղ ո՞ւնի իր մտքում և սրտում, թե՝ ոչ: Շատ հաճախ մենք քրիստոնեությունը մարդկանց հասցնելու մեր անկարողությունը չընդունելով մեղադրում ենք դիմացինին, ով համառորեն չի ուզում հասկանալ և ընդունել քրիստոնեության ճշմարտացիությունը, բայց իրականում թերացումը մերն է:
   Քրիստոնեության մասին խոսք բացելիս պետք է հաշվի առնել առաջին հերթին դիմացինի մտավոր հասունությունն ու կրթվածության մակարդակը, հետաքրքրությունները, կարծիքը: Չի կարելի միևնույն մոտեցումը կիրառել բարեպաշտ տատիկի, փիլիսոփայի, հավատի մասին պատկերացում չունեցող աշխարհիկ մարդու և աթեիստի հետ զրույցի ժամանակ: Պետք է նախ գտնել զրույցի ճիշտ մեկնակետը, այն գաղափարը, որի շուրջ կհյուսվի մտքերի կառուցողական և առողջ փոխանակումը: Կոնֆուցիոսն ասել է, որ զրույցի ժամանակ հաճախ պատահող սխալմունքներից է խոսելն առանց դիմացինի պատասխան արձագանքին հետևելու: Եթե խոսում եք և լսում միայն ինքներդ ձեզ՝ զրուցակիցը մի քանի վայրկյանից կհիասթափվի ձեր խոսքերից և նրա մեջ կսկսի գրգռություն աճել և՛ ձեր անձի, և՛ գաղափարների դեմ: Կարծում եմ նման դեպքերի առնչությամբ է Նիցշեն ասել իր այս խոսքը. "Հավատացյալ մարդու հետ շփվելուց հետո ինձ մոտ ձեռքերս լվալու ցանկություն է առաջանում": Ուրեմն ձեր անխոհեմությամբ դիմացինի մեջ գարշանք մի՛ հարուցեք:

Tuesday, February 12, 2013

Տերտուղիանոս. Աթենքի և Երուսաղեմի միջև


Quid ergo Athenis et Hierosolymis? Tertullian

Ի՞նչ առնչություն կարող են ունենալ Աթենքն ու Երուսաղեմը... Տերտուղիանոս

   Այս հռետորական հարցը վերագրվում է լատին մատենագիր, փիլիսոփա, հռետոր և աստվածաբան Տերտուղիանոսին (155-240թթ.): Անտիկ փիլիսոփայության և հռոմեական իրավունքի մեծ գիտակը 35 տարեկան հասակում քրիստոնեություն ընդունելով կտրուկ փոխում է իր դիրքորոշումը փիլիսոփայական գիտության նկատմամբ և դեմ է հանդես գալիս աստվածաբանական հարցերում վերջինիս կիրառությանը: Ընթերցենք "Ուղղված հերձվածողներին" ("De praescriptione haereticorum") երկի մի հատվածը.

Quid ergo Athenis et Hierosolymis? Quid academiae et ecclesiae? Quid haereticis et Christianis? Nostra institutio de Portico Solomonis est qui et ipse tradiderat Dominum in simplicitate cordis esse quaerendum. [Viderint] qui Stoicum et Platonicum et dialecticum Christianismum protulerunt. Nobis curiositate opus non est post Christum Iesum nec inquisitione post Euangelium. Cum credimus, nihil desideramus ultra credere. Hoc enim prius credimus non esse quod ultra credere debeamus.

   Ի՞նչ առնչություն կարող են ունենալ Աթենքն ու Երուսաղեմը, Ակադեմիան և Եկեղեցին, կամ հերձվածողները և քրիստոնյաները: Մեր ուսմունքը բխում է Սողոմոնի սրբազան գավթից, ով ինքն իսկ ուսուցանում էր, թե Աստծուն պետք է փնտրել սրտի պարզությամբ: Կան այժմ այնպիսիք, ովքեր առաջ են քաշում ստոյիկյան, պլատոնական կամ դիալեկտիկական քրիստոնեության գաղափարը: Բայց մենք այսպիսի տարանջատումների կարիք չունենք, Հիսուս Քրիստոսից և Ավետարանից հետո հավատաքննություն պետք չէ կատարել: Եթե մենք հավատում ենք, ուրեմն կարիք չունենք հավելյալ ապացույցների: Առաջին հերթին մենք պետք է հավատանք, որ չկա մեկ այլ բան, որին մենք պարտավոր ենք հավատալ:

Thursday, February 7, 2013

Վարդանանք


   Այսօր Վարդանանց տոնն է... Սա կարծում եմ առիթ է մեզ համար կրկին վերադառնալու  մեր արմատներին: Թեև մերօրյա որոշ պատմաբանների և հրապարակախոսների կողմից նսեմացվում է Ավարայրի դերը և Վարդան Մամիկոնյանի սխրանքը, սակայն հուսով եմ չեք զլանա հպարտությամբ և երախտագիտությամբ հիշել մեր հերոսներին: "Հայ" ասելով մեր աչքերի առջև պետք է հառնեն Տիգրան Մեծն ու Վարդանը, Մաշտոցն ու Նարեկացին, այլ ոչ թե մերօրյա սնամեջ կերպարները:
   Անկախ նրանից,  պատմությունը մեզ ճշմարիտ փաստեր է հաղորդում թե՝ ոչ, հատկապես այս դարում, ազգը պետք է ունենա սեփական հերոսներ, որոնք կհիշեցնեն իր փառավոր անցյալը և կպահպանեն ձուլվելու վտանգից: Այս սպառնալիքը միշտ կախված է եղել մեր ազգի գլխին: Ընդունե՛ք, որ այսօր մեր ազգը օրեցօր կորցնում է իր նվիրական արժեքները՝ պատմությունը, գրականությունը, մշակույթը, քրիստոնեական հավատը... Մենք հայ կոչվելու իրավունք չունենք, եթե այս արժեքների կրողը և տարածողը չենք: Կիսագրագետ հայերենով խոսելը բավական չէ հայ համարվելու համար: Մեր նման կեցվածքով մենք անարգում ենք Վարդանանց հիշատակն, ովքեր ընկան այդ արժեքները պահպանելու համար:
   Թեկուզ Վասակ Սյունին լիներ ամենաճարպիկ և հեռատես քաղաքական գործիչը, միևնույն է, խուսանավելով զորեղ ուժերի միջև ազգը չես պաշտպանի: Աստիճանաբար քեզ կպարտադրեն քայլ առ քայլ հրաժարվել այն ամենից, ինչ թանկ է քեզ համար: Մեր ազգը օրհասական պահին ընտրեց Ավարայրը և հաղթե՛ց, և ես հավատում եմ, որ հայ ազգի այդ ջիղը դեռևս կենդանի և ամուր է: Բայց թույլ մի՛ տվեք, որ կենաց-մահու իրավիճակ ստեղծվի, մենք տանուլ ենք տալիս փոքր ճակատամարտերում ամեն օր... այս օրն էլ Ավարայր է մեզ համար:
  Ազգային ինքնության այս խնդիրները պետք է վերլուծվեն նաև փիլիսոփայական հարթության մեջ: Կարծում եմ, որ ազգային գաղափարախոսություն մշակելու գործում առաջին քայլը պետք է լինի Քրիստոնեության ընդունման և Գրերի գյուտի, Վարդանանց պատերազմի, Հայոց Մեծ Եղեռնի պատմական շրջադարձային իրողությունների քննումն ու համակարգումը: Մենք հայ ենք, բայց հաճախ ինքներս էլ չենք գիտակցում, թե որքան վսեմ, առաքինի ու հերոսական շունչ կա հայի ինքնության մեջ:
   Դեռ երկար կարելի է խոսել Վարդանանց խորհրդի մասին, խոսքս շարունակեմ Հանրային Ռադիոյի եթերում մեկ տարվա վաղեմություն ունեցող իմ հաղորդմամբ.

Monday, February 4, 2013

Զուտ փիլիսոփայություն. Սոկրատես


Ֆեդրոս. Սոկրատե՛ս, ի՞նչ ես կարծում, որտե՞ղ նստենք ընթերցանությամբ զբաղվելու համար:
Սոկրատես. Գնանք Իլիս գետի երկայնքով, կնստենք մեզ դուր եկած խաղաղ մի անկյունում...
Պլատոն - Սոկրատյան երկեր. Ֆեդրոս 3c

   Ես ուզում եմ խոսել ԶՈՒՏ ՓԻԼԻՍՈՓԱՅՈՒԹՅԱՆ մասին: Այս բառակապակցությանը չեք հանդիպի մասնագիտական գրականության մեջ, այն ծագել է իմ մտքում: Փորձեմ մեկնել, թե ինչ եմ հասկանում "զուտ փիլիսոփայություն" ասելով: Դարերի ընթացքում փիլիսոփայությունը որպես մտածման և ճանաչման արվեստ ծնունդ է տվել բազում գիտությունների, ձևավորել է քաղաքական ու հասարակական միտքը, վերլուծել է Աստծուն, մարդկանց և մեզ շրջապատող աշխարհը, առհասարակ, դժվար է պատկերացնել մի ոլորտ որտեղ գոյություն չունենային փիլիսոփայական հայեցակարգեր: Մարդկության պատմության մեջ փիլիսոփա կոչվելու իրավունք ունեցող հարյուրավոր մտածողներ նոր մտքեր են բերել աշխարհ, կրկնել կամ նորովի են մեկնաբանել նախորդների գաղափարները և հիմա դժվար է ասել՝ կա՞ արդյոք նոր բան արեգակի ներքո, թե այս ամենը պարզապես նախասկզբնականի հավիտենական կրկնությունն է: Մի բան կարծում եմ, որ հստակ է՝ զարգացման ներկա փուլում փիլիսոփայությունը ակնհայտորեն տարբերվում է անտիկ շրջանում ծագում առած "Գիտությունների գիտության" կերպարից:
   "Զուտ փիլիսոփայությունը" ես գտնում եմ Պլատոնի Սոկրատյան տրամախոսությունների մեջ, որոնք թեև իրենց վրա կրում են Պլատոնի անկախ մտածողության կնիքը, բայց ներկայացնում են անխառն Սոկրատյան դիսկուրսի արվեստը: Այդ ժամանակներում կային տարբեր իմաստասիրական դպրոցներ, բայց ընդհանուր առմամբ փիլիսոփայությունը չուներ կոնտեքստ (ֆեմինիստական, բիոէթիկական, կրոնական և այլն), չկար տեսություններ ստեղծելու և հիմնավորելու պատվեր, դեռ չէին հայտնագործել էլեկտրականությունը, ինքնաթիռն ու բջջային հեռախոսը, այլ նախնադարյան տգիտությունից ազատված մարդիկ, հայտնվելով հունական ազատ հասարակության մեջ սկսում էին մտածել, ազատ ամեն տեսակի կաղապարներից: