Wednesday, August 12, 2015

Հոգեբանությունը և Ռենե Դեկարտի փիլիսոփայությունը


 Դեկարտը սկսել է իր գիտական գործունեությունը մերձավորաբար 1618-1619 թվականներին: Ուսումնասիրության նյութը հիդրոստատիկայի և ընկնող մարմինների դինամիկայի հետ կապված խնդիրներն էին: Առաջին հայացքից հոգեբանության հետ կապ չունեցող այս գիտական ուղղության մեջ ունեցած ձեռբերումները պարզվում է, որ զուր չանցան և թույլ տվեցին Դեկարտին մշակել մի ունիվերսալ մաթեմատիկական տեսություն, որը բանալի էր հանդիսանում փիլիսոփայական, ֆիզիկական և հոգեբանական խնդիրների լուծման համար: 1620-ականների ավարտին նա գրեց իր «Մտքի ղեկավարման կանոններ» (Rules for the Direction of the Mind) գիրքը, որում շարադրվում էին նոր ֆիզիկայի դրույթները: Այս տեսությունը ֆունդամենտալ կերպով հեղաշրջեց մատերիայի մասին պատկերացումները, և հակառակ արիստոտելյան ընկալման՝ սահմանեց այն որպես զուտ երկրաչափական տիրույթ, որը զուրկ է ակտիվ սուբստանցի կարգավիճակից և «սեփական որակներից»: Դեկարտի նպատակը մատերիական բնության բոլոր երույթները զուտ նյութի և շարժման օրենքներով բացատրելն էր:
  Այս նոր ֆիզիկական տեսությունն ընդգրկում էր արիստոտելյան ֆիզիկայի բոլոր բնագավառները և անգամ ավելին՝ Արեգակնային համակարգի և Երկրագնդի առաջացումը, հանքային նյութերի և բնության անօրգանական կազմավորումների հատկությունները, բույսերի և կենդանիների ծագումը և որակները, ինչպես նաև մարդու մարմնի, հոգու և դրանց փոխկապակցվածության հարցերը: Այս աշխատությունը Դեկարտը չհրատարակեց իր կյանքի օրոք և մահվանից հետո՝ 1664թ-ին հրապարակված ձեռագրերում պահպանվել էր ընդամենը երկու գլուխ՝ «Լույսի մասին», որում խոսվում է անօրգանական աշխարհի ֆիզիկայի մասին, և «Մարդու մասին»՝ մարդու ֆիզիոլոգիայի և վարքի մասին:

Saturday, May 16, 2015

Ժիլ Դելյուզի սիրո և ցանկության փիլիսոփայությունը



  Ժիլ Դելյուզը հայտնի է իբրև "ցանկության փիլիսոփա": Ցանկության և աստիճանաբար սիրո վերաճող ցանկության իր գաղափարները նա շարադրել է "Պրուստը և նշանները" (1964), "Զանազանություն և կրկնություն" (1968) և "Անտի-Էդիպուս" (1972) երկերում: Պրուստի գաղափարների վերլուծության ժամանակ Դելյուզը սիրո փիլիսոփայության կոնտեքստում խոսում էր ցանկության "սիրային" ապագայի մասին: Հակառակ Պրուստի, նա ցանկությունը թերություն կամ խանգարիչ հանգամանք չէր նկատում, սակայն ուշագրավ էր համարում Պրուստի ցանկության օբյեկտի տրանսֆորմացիայի գաղափարը, որը ստիպում էր վերանայել գոյություն ունեցող ընկալումներն այն մասին, թե կոնկրետ ինչ ենք ցանկանում ցանկանալու պրոցեսում: Դելյուզը միանգամայն համամիտ էր Պրուստի այն սահմանման հետ, թե. "Կնոջը ցանկանալը ոչ այնքան ցանկությունն է հենց կնոջ, այլ նրան պարուրող կերպարի ու միջավայրի հանդեպ": Ըստ Դելյուզի` ցանկությունը "օբյեկտին տենչալը" չէ, այլ "այդ օբյեկտի ստեղծած այլ աշխարհում նոր կերպարանք ստանալը" ("Ցանկություն", 1997): Օբյեկտը ցանկալի չէ ինքնին, այլ որովհետև եկել է փոխարինելու նախկինում կորսված պատկերները կամ լցնում է մեր մեջ եղած դատարկությունը (ինչպես ընդունված է համարել նաև ֆրեյդյան և լականյան հոգեվերլուծության մեջ): Ցանկալիության պատճառները պետք է որոնել ոչ թե օբյեկտի այլ նրա արտահայտիչ որակների մեջ, իսկ ցանկության դրդիչ պատճառը տվյալ օբյեկտի միջոցով այլ աշխարհ մուտք գործելն է: Դելյուզի վաղ և ուշ շրջանների մտածողության մեջ ցանկությունն անբաժանելի է պատկերացումից և երևակայությունից, որը պատասխանատու է ցանկության արթուն մնալու համար: Մեկ այլ աշխարհ ցանկալի էակի միջոցով մուտք գործելու ձգտումը, ըստ Դելյուզի, հատուկ է նախևառաջ երեխաներին և շիզոֆրենիայով տառապողներին: