Thursday, May 31, 2012

Համաճարակային ախտեր. ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ


  Համաճարակային ախտերի հետևանքները միշտ անկանխատեսելի են: Պատմականորեն համաճարակներն ավելի մեծ չափով հիվանդացություն եւ մահացություն են առաջ բերել, քան մնացյալ բոլոր աշխարհիկ գործոնները, այդ թվում` պատերազմները: Բերենք օրինակներ. XIV դարի կեսերին ժանտախտը մի քանի տարվա ընթացքում սպանեց Եվրոպայի բնակչության մեկ երրորդին, 1918թ.-ի գրիպի համաճարակը խլեց մինչեւ 100 մլն մարդու կյանք, միայն XX դարում ծաղկից աշխարհում մահացել է 300-ից 500 մլն մարդ` երեք անգամ գերազանցելով վերջին հարյուրամյակում տեղի ունեցած բոլոր պատերազմների մարդկային կորուստները:
 Համաճարակային իրադրություններում հանրային բարիքի եւ անվտանգության նկատառումներից ելնելով սահմանափակվում են մարդկային ազատությունները` վարակակիր անձանց կարանտինային մեկուսացում է հայտարարվում, ճանապարհորդությունները վերահսկվում են, մարդիկ հաճախ զրկվում են ազատ տեղաշարժվելու իրավունքից, պարտադիր կերպով անցկացվող բուժումներն ու պատվաստումները հակասում են ազատ ընտրության եւ քաղաքացիների տեղեկացված լինելու իրավունքներին: Համաճարակների առաջացման հանգամանքների վերլուծությունը ուղղակիորեն հանգեցնում է բնակչության աղքատի խավի էթիկական խնդիրների բարձրացմանը` մաքուր ջրի հիմնախնդիր, թերսնուցում, բնակության անտանելի պայմաններ, գործազրկություն, սանիտարա-հիգիենիկ պայմանների եւ առաջին անհրաժեշտության դեղորայքի բացակայություն:

Saturday, May 26, 2012

Աշխարհի գերբնակեցման գլոբալ հիմնախնդիր



   Աշխարհի բնակչության աճի գլոբալ հիմնախնդիրը ժամանակակից քննարկման առանցքային ուղղություններից մեկն է: Աշխարհի բնակեցման խնդիրներն ուսումնասիրող տեսաբանների մի խումբ կարծում է, որ եթե խափանվի բնակչության աճի արհեստական սահմանափակման գլոբալ ծրագիրը, ապա մարդկությունը կկանգնի շրջակա միջավայրի հետ կապված մի շարք խնդիրների ծագման վտանգի առջեւ, ինչը կարող է աղետալի հետեւանքներով հղի լինել: Քննադատների մեկ այլ խումբ հերքում է երկրագնդի գերբնակեցմանն առնչվող այս տարակույսները եւ չի պահանջում բնակչության վերահսկման կտրուկ միջոցներ: Մինչ բնակչության թվաքանակի տատանումները իրենց ազդեցությունն են թողնում առողջապահության գրեթե բոլոր ոլորտների վրա, բիոէթիկայի ոլորտի ուսումնասիրողները առայժմ սեւեռուն ուշադրության չեն արժանացրել այս հիմնախնդիրները:
   Երկրագնդի գերբնակեցման հիմնախնդրին առնչված քննարկման նախակարապետ կարելի է համարել Թոմաս Մալթուսին: 1798թ.-ին Մալթուսը հայտնեց իր վարանումը այն խնդրի շուրջ, որ եթե մարդ արարածը կենդանական այլ տեսակների պես բազմանալով հագեցնի իր բնակեցրած աշխարհի մակերեսը, ապա կարող է կործանման առջեւ կանգնել: Տեսությունը պարզ է. երբ մարդիկ ունենան ավելի շատ երեխաներ, ովքեր իրենց մահվանից հետո պետք է լրացնեին մարդկության շարքերը, ապա մի քանի սերունդ անց աճի ցուցիչը թվաբանականից կդառնա երկրաչափական: Մինչ այդ, մարդկությանը երկրագնդի պարգեւած սննդային, էներգետիկ եւ հանքային ռեսուրսները սահմանափակ են եւ իրենց հերթին մշակման եւ արդյունահանման ծավալների պարբերական ավելացման կարիք են զգում: Մալթուսյան տեսության համաձայն` նման գերհագեցումը կարող է մարդկությանն ամբողջական վերացման կամ ետընթացի տանել: Այժմ մեր շրջակա աշխարհում տարածված սովի եւ համաճարակների խթանիչ կարեւոր գործոններից են բնակչության ցածր կենսամակարդակը, գաղթային տեղաշարժերը, որոնք անուղղակիորեն եւ չափազանց դրամատիկ կերպով հանգեցնում են բնակչության մեծածավալ կորուստների:

Sunday, May 20, 2012

Արարչագործություն "ոչնչից" (ex nihilo)


     Մարդկության գոյության ողջ ընթացքում արարչագործության թեման միշտ արդիական է եղել եւ հուզել է յուրաքանչյուրի միտքը: Արդյունքում առաջ են քաշվել տիեզերքի ստեղծման բազմաթիվ ուսմունքային եւ առասպելաբանական վարկածներ: Ուսմունքային դասակարգմամբ այս խնդրի շուրջ երեք հիմնարար տեսակետեր գոյություն ունեն. Թեիստական, որը պնդում է արարչության ex nihilo (ոչնչից) առաջացումը, Պանթեիստական, որի համաձայն` նյութական աշխարհն առաջացել է ex Deo (Աստծուց), անանձնավոր աստծուց, ով արտաքնապես արարում է իր էությունից, Մատերիալիստական` արարչագործությունը կարծվում է ex materia (նյութից), այսինքն` նախագո նյութից:
     Մասնավորապես մատերիալիստական տեսությունը, իր մեջ ներառելով դուալիզմն, ագնոստիցիզմն ու աթեիզմը, բնորոշում է արարչագործությունը որպես օբյեկտիվորեն իրական գոյության ավարտուն աշխատանք, ըստ որում` սա ենթադրում է արարչագործություն նախագո նյութին աստվածային ձեւակազմական միջամտությամբ եւ կամ սոսկ իբրեւ հավիտենական մատերիայի ինքնակարգավորում: Պանթեիստական տեսությունը, իր հերթին, ճյուղավորվում է մոնիստական եւ հինդուիստական ուղղությունների: Մոնիստական ուղղության ներկայացուցիչ Պարմենիդեսը անհեթեթ էր համարում հոգնակի գոյությունների գաղափարը, իրականում ամեն բան մեկ է եւ մեկն ամեն ինչ է: Այլ կերպ ասած սա նշանակում է, որ կա Արարիչ, բայց արարչությունն առկա չէ եւ աշխարհն անիրական է: Անտիկ հինդուիստական մտածողությունն առաջնորդվում էր իրականության պատրանքայնությամբ. հատկանշական է օձի թվացյալ պատկերը, որը սերտ քննության արդյունքում պարան է պարզվում (Շանկարա): Արդի շրջանում հասունացավ նաեւ ոչ բացարձակ պանթեիզմը. Սպինոզան զարգացնելով Պլոտինոսի գաղափարները` նույնացրեց աշխարհը աստվածային էության հետ:

Friday, May 11, 2012

Սիմեոն Երեւանցի. Արիստոտելի ստորոգությունների մեկնություն


   Սիմեոն Ա Երեւանցի ամենայն հայոց Կաթողիկոսը (1763-1780թթ.) անցել է պատմության մեջ ոչ միայն որպես շնորհալի հովվապետ, այլեւ որպես ժամանակի ականավոր գիտնական եւ հասարակական գործիչ: Մատենադարանում այժմ պահվում են Սիմեոն Երեւանցու փիլիսոփայական, պատմական եւ տոմարագիտական երկերը պարունակող մոտ երկու տասնյակ ձեռագրեր: Սիմեոն Երեւանցին հեղինակել է "Ջամբռ" պատմական կոթողային աշխատությունը, բարեկարգել եւ վերջնական տեսքի է բերել Հայ Եկեղեցու Տոնացույցը, գրելով նաեւ "Մեկնություն Տոմարի" երկը: Փիլիսոփայական երկերի շարքում են "Պորփյուրի մեկնությունը", "Արիստոտելի ստորոգությունների մեկնությունը", "Արիստոտելի Պերիարմենիաս երկերի մեկնությունը", այլեւ Դավիթ Անհաղթի, Հովհան Որոտնեցու եւ Գրիգոր Տաթեւացու փիլիսոփայական ժառանգության բազում վերլուծություններ: Ստորեւ ներկայացվող "Արիստոտելի ստորոգությունների մեկնության" առաջաբանը մեր կողմից վերծանվել եւ աշխարհաբարի է փոխադրվել Մատենադարանի թիվ 1818 ձեռագրից, որը համարվում է Սիմեոն Երեւանցու ինքնագիրը:


Սբ. Հոգի Աստուած հա'ս ի թիկունս
Համառոտ լուծմունք գրոցն Արիստոտէլի տասանց ստորոգութեանց ծաղկաքաղ արարեալ ի բանից գերիմաստիցն սրբոյ Դաւթի Անյաղթ փիլիսոփայի եւ երիցս երանեալ սրբոյ հորն մերոյ Գրիգորի Տաթեւացւոյն...
Ի Սիմեոն գերիմաստ հայրապետէ ամենայն հայոց. 
ի յօգուտ ուսումնասիրողաց եւ ի փառս Աստուծոյ...

Tuesday, May 8, 2012

Ցիցերոն. Ծերության մասին (De Senectute)



   Հռոմեացի նշանավոր հռետոր եւ փիլիսոփա Մարկոս Տուլլիոս Ցիցերոնի (Ք.ա. 106-43թթ.) "Ծերության մասին" փիլիսոփայական տրակտատը հեղինակի ուշ շրջանի ստեղծագործություններից է (գրված Ք.ա. 44թ.-ին): Այն ուղղված է Ատտիկոս Ավագին: Ցիցերոնը այս տրամախոսության մեջ խոսում է Կատոն Ավագի շուրթերով, ով երկու երիտասարդների` Լելիոսի եւ Սցիպիոնի հետ ուսուցողական զրույց է վարում ծերության տարիքում ճիշտ կենսակերպի մասին: Կարծում եմ մենք` երիտասարդներս բաց չենք թողնի Ցիցերոնի խրատները լսելու առիթը, իսկ ծերությունն իբրեւ բեռ նկատող տարեց մարդիկ կվերարժեւորեն իրենց կյանքը եւ կյանքը նորից գրավիչ կդառնա նրանց համար: Վերջին խնդիրը ինձ շատ է մտահոգում, որովհետեւ մեր հասարակության մեջ տարեց մարդիկ ավելի ու ավելի հաճախ են հայտնվում անուշադրության մատնված վիճակում, կյանքից ակնհայտորեն հիասթափվելով ու դառնանալով: Գրեթե միշտ զբոսայգիներում կարելի է հանդիպել ծեր պապիկների, ովքեր ապրում են դեռեւս անցած դարի 70-ականներում եւ նրանց հայացքները մատնում են, որ ներկա կյանքի թելադրանքով խաղից դուրս վիճակում են հայտնվել:

Thursday, May 3, 2012

Լայբնից. Երկխոսություն մարդու ազատության եւ չարի բնության մասին



   Գոտֆրիդ Վիլհելմ Լայբնիցը (1646-1716թթ.) գերմանացի նշանավոր փիլիսոփա եւ մաթեմատիկոս է: Լայբնիցը ակտիվ գրագրության եւ գաղափարական փոխանակման մեջ է եղել ժամանակի նշանավոր փիլիսոփաների եւ մաթեմատիկոսների` Բոյլի, Նյուտոնի, Բարրոուի, Սպինոզայի, Մալբրանշի եւ Առնոյի հետ:
   Լայբնիցի պահպանված փիլիսոփայական երկերից այս երկխոսությունը տեղի է ունեցել 1695թ.-ի հունվարի 25-ին` Լայբնիցի եւ Բրանդենբուրգի վարչական եւ պատերազմական հարցերով խորհրդական բարոն Դոբրզենսկու միջեւ: Հաջորդ օրվա թվակիր նամակում Լայբնիցի խոսքերից վստահանում ենք, որ արձանագրվածը բառացիորեն իրականում տեղի ունեցած երկխոսությունն է:
   Եվ այսպես, երկխոսությունը ծագում է մի մտքից, որը մշտապես անհանգստացնում էր բարոն Դոբրզենսկուն, այն է` արդյո՞ք մարդկանց մեղանչումը տեղի է ունենում անհրաժեշտաբար եւ անխուսափելի կերպով:
   Լայբնիցի զրուցակիցը պատմում է, որ մի օր իր տարակույսները այս հարցի առնչությամբ հայտնել է Մյունխենի վանականներից հայր Սպերանդիոյին, ով սպառիչ եւ սիրալիր պատասխանել է նրա հարցերին` խորհուրդ տալով մտքի խաղաղության համար այլեւս չհուզել դրանք: Սակայն փաստորեն բարոնին չի հաջողվել հետեւել այս խորհրդին:
   Լայբնիցին առաջադրված հարցը հետեւյալն է` եթե Տերը գիտե ամեն բան եւ ապագան ու անցյալը հավասարապես ներկա են Նրա համար, հետեւաբար մեր ամեն հանցանքը կանխապես հայտնի է Նրան, ուստի կարելի՞ է կարծել, որ մեր մեղանչումը անհրաժեշտաբար պետք է տեղի ունենար եւ մենք չէինք կարող խուսափել այն գործելուց` արդյունքում կարելի է եզրակացնել, որ մենք ազատ չենք: