Ամենազորեղ
մարդը նա է, ով միայնակ է ընթանում իր կյանքի ճանապարհով...
ՀԵՆՐԻ ԻԲՍԵՆ
Ստորև թարգմանաբար
բերված են ռուս էկզիստենցիալիստ, քրիստոնեական և քաղաքական փիլիսոփայության ներկայացուցիչ
Նիկոլայ Բերդյաևի (1874-1948թթ.) մտածումները հասարակության մեջ փիլիսոփայի կարգավիճակի,
փիլիսոփայության, աստվածաբանության և գիտության միջև գոյություն ունեցող դիմակայության
վերաբերյալ.
Հիրավի,
ողբերգական է փիլիսոփայի դրությունը: Նրան գրեթե ոչ ոք չի սիրում: Մշակույթի պատմության
ողջ ընթացքում թշնամանք է նկատվում փիլիսոփայության հանդեպ, ըստ որում՝ ամեն կողմից:
Փիլիսոփայությունը մշակույթի ամենաանպաշտպան հատվածն է: Մշտապես կասկածի տակ է առնվում
ընդհանրապես փիլիսոփայության գոյության հնարավորությունը, և ամեն փիլիսոփա իր հերթին
ստիպված է լինում սկսել իր աշխատանքը փիլիսոփայությունը պաշտպանելուց, նրա կարողություններն
ու արդյունավետությունն ապացուցելուց: Փիլիսոփայությունը հարձակման է ենթարկվում վերից
և վարից, նրա հանդեպ թշնամաբար են տրամադրված և՛ կրոնը, և՛ գիտությունը: Այն առհասարակ
հասարակության աչքին հեղինակություն չի վայելում, որովհետև փիլիսոփան "սոցիալական
պատվեր" կատարող մարդու տպավորություն բնավ չի թողնում: Օգյուստ Կոնտի դասակարգման
մեջ փիլիսոփայությանը միջին, անցումային դիրք է տրված կրոնից գիտության փոխակերպման
մեջ: Թեև "փիլիսոփա" կոչումը XVIII դարի ֆրանսիական լուսավորչական փիլիսոփայության
դարաշրջանում բավական տարածված էր, սակայն այս շրջափուլը նսեմացրեց այդ կոչումը
և չծնեց ոչ մի ականավոր փիլիսոփայի:
Առաջին և
ամենահուժկու հարձակմանը փիլիսոփայությունը ենթարկվեց կրոնի կողմից և այն չի դադարում
մինչ օրս, որովհետև հակառակ Կոնտի կարծիքին՝ կրոնը մարդու հոգու հավերժական ֆունկցիան
է: Փիլիսոփայության և կրոնի այս բախումն է փիլիսոփայի ողբերգության պատճառը: Փիլիսոփայության
և գիտության բախումը նվազ ողբերգական է: Փիլիսոփայության և կրոնի դիմակայության սրությունը
պայմանավորված է նրանով, որ կրոնն իր ճանաչողական արտահայտությունն է ունենում աստվածաբանության
մեջ, դրանով իսկ ճանաչողական գոտի ձեռք բերելով:
Փիլիսոփայությունը միշտ առաջ է քաշել և լուծել է խնդիրներ, որոնք վերաբերում էին նաև
աստվածաբանությանը: Այս պատճառով է, որ աստվածաբանները միշտ ջանացել են կաշկանդել փիլիսոփաներին
և հաճախ անգամ հալածել են նրանց: Եվ սա ոչ միայն քրիստոնեական աշխարհում, մուսուլման
աստվածաբանների` փիլիսոփաների դեմ մղած պայքարի օրինակներ ևս կան: Թունավորված Սոկրատեսը,
խարույկ հանված Ջորդանո Բրունոն, հարկադիր կերպով Հոլանդիայում ապաստանած Դեկարտը,
հրեական սինագոգից հեռացված Սպինոզան վկայում են հալածանքների ու տառապանքների մասին,
որոնք ստիպված են եղել կրել փիլիսոփաները կրոնի ներկայացուցիչների կողմից: Այս ամենը
պայմանավորված է ոչ թե կրոնի բուն էությամբ, այլ նրա սոցիալական օբյեկտիվացմամբ:
Կրոնի հիմքում
Հայտնությունն է: Հայտնությունն ինքնին բախման մեջ չի գտնվում Ճանաչողության հետ: Հայտնությունն
այն է, ինչ հայտնվում է ինձ, իսկ ճանաչողությունը՝ այն, ինչ բացահայտում եմ ես: Կարո՞ղ
են արդյոք բախման մեջ գտնվել այն, ինչ ես բացահայտել եմ իմ ճանաչողության շնորհիվ և
այն, ինչը հայտնվել է ինձ կրոնի կողմից: Փաստորեն՝ այո, և այս բախումը կարող է ողբերգական
դառնալ փիլիսոփայի համար, որովհետև փիլիսոփան միևնույն ժամանակ կարող է նաև հավատացյալ
լինել և ընդունել Հայտնությունը: Սա պատահում է այն պատճառով, որ կրոնն իրենից բարդ
սոցիալական երևույթ է ներկայացնում, որում Աստծուց ստացված Հայտնությունը, այսինքն՝
նախասկզբնական և անխառն կրոնական ֆենոմենը միախառնված է այդ Հայտնության նկատմամբ առաջացած
հասարակության կոլեկտիվ արձագանքին, և հաճախ այդ Հայտնությունը մարդկանց կողմից ծառայեցվում
է զանազան նպատակների: Ահա թե ինչու` կրոնը մեկնաբանելի է սոցիոլոգիական տեսանկյունից:
Անխառն և
նախասկզբնական վիճակում Հայտնությունը Ճանաչողություն չէ և ճանաչողական տարրեր չի պարունակում:
Այդ ճանաչողական մասնիկը ներմուծվում է մարդու կողմից, իբրև մտքի արձագանքը Հայտնությանը:
Ոչ միայն փիլիսոփայությունը, աստվածաբանությունը նույնպես մարդու ճանաչողական ձգտման
դրսևորում է իրենից ներկայացնում: Աստվածաբանությունը Հայտնությունը չէ, այն ամբողջովին
մարդկային է և ոչ թե՝ աստվածային: Ըստ որում, աստվածաբանությունը ոչ թե անհատական,
այլ սոցիալապես կազմակերպված, կոլեկտիվ ճանաչողական արձագանքն է Հայտնությանը:
Աստվածաբանությունը
որոշ չափով փիլիսոփայություն պարունակում է իր մեջ, այն կրոնական պատկանելիություն
ունեցող հանրության կողմից ընդունված փիլիսոփայություն է և սա հատկապես վերաբերում
է քրիստոնեական աստվածաբանությանը: Եկեղեցու վարդապետների ողջ աստվածաբանությունը խոշոր
բաժնեչափով փիլիսոփայություն է պարունակում իր մեջ: Արևելյան հայրաբանական աստվածաբանությունը
ներծծված էր նորպլատոնականությամբ և առանց հունական փիլիսոփայության կատեգորիաների
չէր կարող քրիստոնեական դոգմատիկա ձևավորել: Արևմտյան սխոլաստիցիզմը բաղկացած էր արիստոտելականությունից
և դրա վրա էր հիմնում իր բոլոր հիմնարար ուսմունքները: Լաբերտոնյերը հիմք ուներ ասելու,
որ միջնադարյան սխոլաստիցիզմի ժամանակաշրջանում ոչ թե փիլիսոփայությունն էր աստվածաբանության
աղախինը, այլ՝ հակառակը: Այսպիսով շատ բարդ հարաբերություն է ստեղծվել փիլիսոփայության
և աստվածաբանության միջև: Փիլիսոփայությունը տուժում է իր իսկ պատճառով երբ դոգմայականացվում
են նրա որոշ բաղկացուցիչները: Միևնույն կերպով տուժել է նաև գիտությունը, երբ բախման
մեջ է հայտնվել Աստվածաշնչյան Հայտնության քվազի-գիտական (կեղծ-գիտական) տարրերի՝ աստղագիտական,
երկրաբանական, կենսաբանական, մարդու ծագումնաբանության տվյալների հետ: Ցավն այն է, որ փիլիսոփային չեն ցանկանում ճանաչել իբրև ազատ արարած: Նրան մշտապես ցանկանում
են ծառայեցնել կրոնին (աստվածաբանությանը) կամ գիտությանը: Նա ճնշված է այս երկու ուժերի
միջև և ծանր է շնչում: Գեթ կարճ ժամանակամիջոցներում էր փիլիսոփան կարողանում ազատ
փիլիսոփայել և դրանք եղան մարդկության փիլիսոփայական մտքի բարձրակետերը:
Փիլիսոփաները
միշտ փոքր խումբ են կազմել հասարակության մեջ և քիչ են եղել, և այս իսկ պատճառով առավել
ապշեցուցիչ է այն հանգամանքը, որ նրանց չեն սիրում: Փիլիսոփայությունը սոցիալապես անպաշտպան
և միայնակ է, նրա ետևում կանգնած չէ և ոչ մի մարդկային կոլեկտիվ: Փիլիսոփային ոչ ոք
չի պաշտպանի, անգամ նրա նյութական վիճակը շատ խղճուկ է: Ամեն փիլիսոփայի մեջ ներկա
է Սպինոզայի սոցիալական անպաշտպանության և խոցելիության հոգեվիճակը: Ես կարծում եմ,
որ շատ առումներով փիլիսոփայի ճակատագիրը կարելի է նույնացնել մարգարեի ճակատագրի հետ,
ով մշտապես հալածվում է հասարակության կողմից իր՝ պատգամախոս լինելու պատճառով...
Թարգմանության
աղբյուր՝ Նիկոլայ Բերդյաև. "Ես և օբյեկտների աշխարհը. Խոկում միայնության և
հաղորդակցման փիլիսոփայության շուրջ", Փարիզ, 1934թ.
No comments:
Post a Comment
Note: Only a member of this blog may post a comment.