Աշունը ճապոնական պոեզիայում

  Եթե երբևէ դիտել եք ֆիլմեր կամ նկարներ Ճապոնիայի մասին, ապա կարող եք պատկերացնել աշնան գեղեցկությունը Ճապոնիայում: Թվում է՝ խոսքերով անկարելի է փոխանցել գետերի ու լճերի, դեղինի ու կարմիրի բազում երանգներով շողացող անտառների ու բլուրների կուսական գեղեցկությունը, բայց ճապոնացի բանաստեղծներին այնուամենայնիվ հաջողվել է դրոշմել աշնան այս չքնաղ պատկերները համառոտ տողերում:

  Ճապոնական պոեզիայում առանց ավելորդ պաճուճանքների ներկա են և՛ բնությունը, և՛ երաժշտությունը, և՛ ճապոնական ավանդական կրոնից՝ սինտոիզմից բխող բնապաշտական պատկերացումները: Քանի որ անհնարին է մեկ հոդվածով սպառել այս ընդգրկուն թեման, խոսենք միայն "հայկու" եռատողերի մասին: Այո, սրանք այն համեստ եռատողերն են, որոնք կարող են ծիծաղ հարուցել ընթերցողի մոտ՝ առաջին հայացքից անկապակից ու ոչինչ չասող բովանդակության պատճառով, բայց մտքում ստեղծված պատկերների վերլուծումը և հեղինակին ապրումակցումը օգնում է բացահայտել քիչ թվով բառերի ետևում թաքնված փիլիսոփայական իմաստը:

Միխայիլ Վռուբել. "Դևը նստած"

  Նյութը, որն ընտրել եմ այս հոդվածում անդրադառնալու համար անշուշտ կհետաքրքրի ամենքիդ, թեև դևին կամ չարքին ուրույն տեսանկյունից նկարագրելու իմ այս մոտեցումը գուցե տարօրինակ թվա և անգամ երկիմաստ ընկալվի շատերիդ կողմից: Փիլիսոփայական ընկալման մեջ և կերպարվեստում հանդիպող կերպարներում դևը յուրատեսակ գրավչություն է ձեռք բերել և հաճախ չի համապատասխանում նրա մասին ունեցած մեր սարսափազդու պատկերացումներին:

  Նախ ճշտեմ, որ "դևը" կամ "դեմոնը" չի նույնացվում սատանայի հետ, ստուգաբանորեն բառը նշանակում է "ոգի", բարի կամ չար՝ դա այլ հարց է: Անտիկ շրջանում առաջին հիշատակումը դեմոնի մասին պատկանում է Սոկրատեսին: Փիլիսոփան տարակուսանք էր առաջացնում իր շրջապատում, երբ խոսում էր դեմոնի մասին, ով միշտ ներշնչում և ուղղորդում էր իրեն: Իսպառ պարզ չէ, թե ինչպիսի էության հետ գործ ուներ Սոկրատեսը, բայց պետք է որ անչափ զորավոր և իմաստուն արարած լիներ նա: Ձեր կյանքում հաճախ զգացած կլինեք, թե ինչպես են չար կամ բարի ուժերն աներևույթ կերպով ուղղորդում ձեզ և բնավ պարտադիր չէ, որպեսզի նրանք տեսանելի կերպով հայտնվեն ձեր առջև, որպեսզի համոզված լինեք դրանում: Գրական բազմաթիվ ստեղծագործություններ կան, որոնցում մարդուն իբրև ուղեկից կյանքում հայտնվում է դեմոնը: Բավական է հիշել Գյոթեի "Ֆաուստը", Ջոն Միլթոնի "Կորուսյալ դրախտը", Բայրոնի "Կայենը" և Լերմոնտովի "Դեմոնը":

Նիկոլայ Բերդյաև - Փիլիսոփայի ողբերգությունը

Ամենազորեղ մարդը նա է, ով միայնակ է ընթանում իր կյանքի ճանապարհով...

ՀԵՆՐԻ ԻԲՍԵՆ

 Ստորև թարգմանաբար բերված են ռուս էկզիստենցիալիստ, քրիստոնեական և քաղաքական փիլիսոփայության ներկայացուցիչ Նիկոլայ Բերդյաևի (1874-1948թթ.) մտածումները հասարակության մեջ փիլիսոփայի կարգավիճակի, փիլիսոփայության, աստվածաբանության և գիտության միջև գոյություն ունեցող դիմակայության վերաբերյալ.

  Հիրավի, ողբերգական է փիլիսոփայի դրությունը: Նրան գրեթե ոչ ոք չի սիրում: Մշակույթի պատմության ողջ ընթացքում թշնամանք է նկատվում փիլիսոփայության հանդեպ, ըստ որում՝ ամեն կողմից: Փիլիսոփայությունը մշակույթի ամենաանպաշտպան հատվածն է: Մշտապես կասկածի տակ է առնվում ընդհանրապես փիլիսոփայության գոյության հնարավորությունը, և ամեն փիլիսոփա իր հերթին ստիպված է լինում սկսել իր աշխատանքը փիլիսոփայությունը պաշտպանելուց, նրա կարողություններն ու արդյունավետությունն ապացուցելուց: Փիլիսոփայությունը հարձակման է ենթարկվում վերից և վարից, նրա հանդեպ թշնամաբար են տրամադրված և՛ կրոնը, և՛ գիտությունը: Այն առհասարակ հասարակության աչքին հեղինակություն չի վայելում, որովհետև փիլիսոփան "սոցիալական պատվեր" կատարող մարդու տպավորություն բնավ չի թողնում: Օգյուստ Կոնտի դասակարգման մեջ փիլիսոփայությանը միջին, անցումային դիրք է տրված կրոնից գիտության փոխակերպման մեջ: Թեև "փիլիսոփա" կոչումը XVIII դարի ֆրանսիական լուսավորչական փիլիսոփայության դարաշրջանում բավական տարածված էր, սակայն այս շրջափուլը նսեմացրեց այդ կոչումը և չծնեց ոչ մի ականավոր փիլիսոփայի:

Վան Գոգ. Արթմնի երազներ տեսնողը

  Վինսենթ Վիլլեմ վան Գոգը (1853-1890թթ.), հոլանդացի այս ականավոր նկարիչը, մեր աշխարհում ստեղծեց իր սեփական երազային թագավորությունը և դրոշմեց այն կտավի վրա: Չեմ ներկայացնի նրա ամբողջ հարուստ կենսագրությունը, որը լի էր թախիծով, դժվարություններով, կյանքի իմաստի և ճշմարիտ արժեքների փնտրտուքով: Դիտելով նրա անցած ուղին ակնհայտ է դառնում, որ այս մարդուն չէին հետաքրքրում հասարակության մեջ կայուն դիրքը, ամբոխի ուշադրությունը, դիպլոմավորված կրթությունը, վաստակելու հնարավորությունները: Ողջ կյանքում նա փնտրեց իր, Աստծո, մարդկանց և շրջակա աշխարհի միջև գործող հարմոնիայի բանաձևը, և թեկուզև ինչպես հանճարեղ նկարիչների մեծամասնությունը նա նույնպես չկարողացավ խաղաղություն գտնել իր կյանքի օրոք, սակայն նա ապրում էր ամուր կառչած իր գտած ճշմարտությանը, չդավաճանելով իր ուղուն, ամեն վայրկյան որսալով օդում թևածող գեղեցկությունը:

Փիլիսոփաների սրտակերը. Լու Սալոմե

Այս ռուս կինը խորաթափանց է ինչպես արծիվ, զորեղ՝ առյուծի պես

և միևնույն ժամանակ չափազանց կանացի է...

Ֆրիդրիխ Նիցշե

  Այս հոդվածը նվիրված է մի կնոջ, ով իր մտավոր և անձնային որակներով, անկոտրում կամքով կարողացել է սևեռել իր վրա ժամանակի խոշոր մտածողների ուշադրությունը: Դժվար թե գտնվեր մի տղամարդ, ով ծնկի չգար նրա ուժի առջև: 20-րդ դարասկզբի գերմանացի գրող Կուրտ Վոլֆի բնորոշմամբ. "Վերջին 150 տարիների ընթացքում ոչ մի ուրիշ կին այնքան մեծ ազդեցություն չի ունեցել գերմանախոս շրջանակների վրա, որքան Լու ֆոն Սալոմեն": Վերջինս մեծ ազդեցություն է գործել հատկապես Ֆրիդրիխ Նիցշեի վրա, ինչին դեռ մենք կանդրադառնանք:

Gaudeamus Igitur - Առաջին ուսանողական հիմնը

  "Gaudeamus Igitur" ("Արդ, եկե՛ք ցնծանք") կամ "De Brevitate Vitae" ("Կյանքի կարճատևության մասին") լատիներեն խմբերգը ուսանողական թերևս առաջին հիմնն է, որ ստեղծվել է համալսարանական շրջանակներում: XV դարի գերմանացի կատակաբան Սեբաստյան Բրանտը այս երգի գրության տարեթիվ է նշում 1267թ.-ը: Ամենայն հավանականությամբ այն գրվել է Հայդելբերգի կամ Փարիզի համալսարաններում: Այս երգը հնչում էր ակադեմիական տարեշրջանների ավարտական միջոցառումներին, ինչպես նաև ուսանողական խրախճանքների սեղանների շուրջ: Հակառակ ժամանակի արևմտաեվրոպական խիստ բարքերին և զսպվածությանը՝ երգը գովաբանում էր կյանքի ուրախությունները, երիտասարդությունը և գիտությունը: Ժանրային առումով այս ստեղծագործությունը մոտ է XI-XIV դդ. թափառական երաժիշտների (տրուբադուրների կամ վագանտների) հորինած երգերին:

Նոբելյան մրցանակի ավանդույթները

  Ալֆրեդ Նոբելը (1833-1895թթ.) մասնագիտությամբ քիմիկոս և ճարտարագետ էր: Նա հսկայական կարողություն է դիզում մետաղարդյունաբերության, ինչպես նաև իր կատարած 355 գյուտերի շնորհիվ, որոնցից ամենահայտնին թերևս դինամիտն է: 1888թ.-ին ֆրանսիացի լրագրողները թյուրիմացաբար, սխալ տեղեկությունների վրա հիմնվելով հայտարարում են Նոբելի մահվան մասին: Նոբելը թերթում կարդում է իր մահախոսականը, հետևյալ վերնագրով՝ "Մահ վաճառողը մահացել է": Սա ստիպում է Ալֆրեդ Նոբելին մտածել, թե աշխարհից հեռանալուց հետո ի՞նչ հետք է թողնելու մարդկանց հիշողության մեջ և նա փոփոխում է իր կտակը (տե՛ս նկարը): Կտակում մասնավոր թելադրություն էր արվում, որպեսզի իր մահվանից հետո ողջ շարժական և անշարժ գույքը փոխարկվի գումարային արժեքի, զետեղվի հուսալի բանկում և տարեցտարի հաշվի տոկոսները բաշխվեն մարդկությանը տվյալ տարում մեծ օգտակարություն բերած գիտնականների կամ գործիչների միջև: Հատուկ ցանկություն է նշվել նաև, որպեսզի մրցանակը հանձնելիս ազգային խտրություն չդրվի հավակնորդների միջև:

     

  Նոբելի կտակը հրապարակվեց և հաստատվեց դատարանի կողմից 1897թ.-ին: Նույն տարում ստեղծվեց Նոբելյան կոմիտեն, 1900թ.-ին՝ Նոբելյան հիմնադրամը, որի կանոնակարգը (statutum) հաստատվեց Շվեդիայի արքա Օսկար II-ի կողմից: Ներկայացնենք հիմնական դրույթներից մի քանիսը... Բոլոր մրցանակները նախատեսված են անհատների համար, բացի խաղաղության մրցանակից, որը կարող է շնորհվել նաև կազմակերպություններին: Մի գիտության բնագավառում մրցանակը կարող է կիսվել նաև երկու աշխատությունների միջև, պայմանով, որ պարգևատրվողների թիվը չի գերազանցում երեքը: Մրցանակը չի շնորհվում հետմահու, բացառություն կատարվում է այն դեպքում, երբ հանձնաժողովի կողմից ընտրված հաղթողը մահացել է մրցանակաբաշխությունից կարճ ժամանակ առաջ: Եթե տվյալ տարում գիտության բնագավառներից որևէ մեկում հանձնաժողովն արժանավոր թեկնածու չի գտնում՝ այդ տարի պարգև կարող է և չհանձնվել. գումարը փոխանցվում է հաջորդ տարվա ֆոնդին:

Լեոնարդո դա Վինչի - Նկարչություն, երաժշտություն և պոեզիա

   Նկարիչը ողջ մարդկության և աշխարհում գոյություն ունեցող նյութեղեն իրերի տիրակալն է: Եթե նկարիչն այս պահին ցանկանա տեսնել իրեն գերող սքանչելիքները՝ նա կարող է վերստեղծել դրանք, ինչպես նաև սարսափելի հրեշներին, ծիծաղելի կամ դժբախտ կերպարներին: Նա տերն ու տիրակալն է այս ամենի. եթե ցանկանա պատկերել մարդաշատ բնակավայրեր կամ անապատներ, տապից պատսպարող ստվերաշատ կացարաններ կամ ցրտից պաշտպանող տաք օթևաններ՝ կարող է անել դա: Եթե կամենա պատկերել դաշտավայրեր, լեռների գագաթներից դեպի ծովը ձգվող անծայր հորիզոններ կամ էլ ստորոտից նկարել բարձրաբերձ սարերը՝ կարող է կատարել այդ ամենը...: Իրականում, այն ամենն ինչ գոյություն ունի տիեզերքում՝ փաստացի, սիմվոլիկ կերպով կամ երևակայության մեջ, նկարիչն առաջին հերթին ամփոփում է իր մտքում ապա արտահայտում ձեռքի միջոցով: Եվ սա մի ուրույն կատարելություն է՝ կարողանալը հարմոնիկ կերպով և համամասնության մեջ արտահայտել ողջ տեսանելին, այն՝ ինչ հնարավոր է նկատել լոկ առաջին հայացքից, մեկ ակնթարթում, ինչպիսին որ կան իրերը բնության մեջ:

   Նա, ով չի սիրում նկարչությունը, չի կարող սիրել ո՛չ փիլիսոփայությունը, և ո՛չ էլ բնությունը: Եթե դուք չեք սիրում նկարչությունը, որը բոլոր տեսանելի արարածների միակ կրկնօրինակողն է, վստահաբար ձեզ դուր չեն գա նաև փիլիսոփայության պարգևած նրբին գյուտերը և բնության բազմապիսի սպեկուլյացիաները, որոնք կառուցվում են ստվերի և լույսի մեջ թաթախված ծովի և ցամաքի, կենդանիների և բույսերի, խոտերի և ծաղիկների միջոցով: Իրապես, նկարչությունը գիտություն է, բնության հարազատ զավակը կամ եթե ավելի ճշգրիտ արտահայտվելու լինենք՝ բնության թոռը, որովհետև բոլոր տեսանելի արարածներին ծնել է բնությունը, որոնք իրենց հերթին և ծնունդ են տվել նկարչությանը: Ուստի կարող ենք արդարացի կերպով խոսել նկարչության մասին՝ իբրև բնության շարունակություն և Աստծո հետ առնչություն ունեցող երևույթ, և ո՞վ գիտե, գուցե մեր արվեստի շնորհիվ Աստծո ժառանգները կոչվելու շնորհին արժանանանք...

Ին-Յան դուալիզմը. Yin-Yang

   Ին-Յան հարաբերության սիմվոլիկ պատկերը ծանոթ է ամենքիս: Ինը՝ շրջանի սև կողմն է (սպիտակ կետով), իսկ Յանը՝ սպիտակը (սև կետով), որը երբեմն նաև փոխարինվում է կարմիրով: Առաջին հայացքից պարզունակ այս պատկերն իրականում գոյաբանական և բարոյագիտական խորին իմաստ է պարունակում:

 Ին-Յան դուալիստական ուսմունքը ծագում է առել հին չինական բնափիլիսոփայությունից, հավանաբար Ք.ա. III-II հազարամյակներում: Այն տեսական հիմք է հանդիսացել չինական գիտության, ավանդական բժշկության, երաժշտության, կիրառական արվեստների և ռազմարվեստների (Ցիգուն, Տայցզիցյուան, Բագուաչժան) համար: Չինական հնագույն փիլիսոփայական բնագրերից "Հերթագայությունների գրքում" ("I Ching"-Ք.ա. I հազ. սկիզբ) Ինը և Յանը խորհրդանշում են համապատասխանաբար լույսն ու խավարը, ամուրը և փափուկը, բնության մեջ ներկա արական և իգական նախասկիզբները կամ սուբստանցները: Ք.ա. V-III դդ.-ում անգամ փիլիսոփայական առանձին դպրոց գոյություն ուներ, որը կրում էր Ին-Յան անունը: Դարերի ընթացքում հակադրությունների բևեռացումն Ինի և Յանի միջոցով ավելի է խորանում և Նեոկոնֆուցիականության մեջ այս աբստրակտ հարաբերությունը բացարձակ օրենքի դրություն է ստանում, համաձայն որի՝ հակադիր Ին և Յան ուժերը տիերզերքի շարժիչ ուժերն են, որոնցով պայմանավորված է բնության մեջ դիտվող հավերժական հերթագայությունն ու փոփոխականությունը: Այս սկզբունքը մենք գտնում ենք չին փիլիսոփաների ճնշող մեծամասնության դիալեկտիկական ուսմունքներում:

Լեոնարդո դա Վինչի. Vitruvian man

   Լեոնարդո դա Վինչին "Մարդն ըստ Վիտրուվիոսի" նկարը գծագրել է 1490-1492թթ.-ի միջև ընկած ժամանակահատվածում: Գծագրի չափերն են՝ 34.3x24.5սմ, աշխատանքը կատարված է թանաքով և ջրաներկով՝ մետաղական գրչահատի կիրառմամբ: Նկարի և կից տրված բացատրությունների հիմքում ընկած են հռոմեացի ճարտարապետ և քանդակագործ Մարկոս Վիտրուվիոս Պոլլիոյի (Ք.ա.70թ.-Ք.հ.15թ.) "Ճարտարապետություն" ("De Architectura") երկում տրված մարդու կատարյալ կազմվածքի համամասնությունները: Երկու ստանդարտ դրություններում մարդուն շրջանի և քառակուսու մեջ առնելու գաղափարը նույնպես պատկանում է Վիտրուվիոսին:

  Առաջնորդվելով մարդու կազմախոսության հիմքում ընկած կատարյալ համաչափության սկզբունքով` Լեոնարդո դա Վինչին ցանկանում էր շեշտել մարդու անխզելի կապը բնության հետ և ներկայացնել մարդ էակին որպես տիեզերական կարգավորության փոքր մոդել՝ միկրոկոսմոս: Այժմ տանք պատկերին կից ներկայացվող դա Վինչիի մեկնաբանությունների ձեռագրական թարգմանությունը: